Η «ανώριμη» κοινωνία, το κράτος «κηδεμόνας» και το αυγό του Κολόμβου στην εκπαίδευση.

Η συμπεριφορά του Ρωμιού καθορίζεται αταβιστικά βάσει δεσμών αίματος, τόπου ή συντεχνίας, ώστε να μεγαλώνει χωρίς να ωριμάζει … η δημοσιονομική κρίση είναι προϊόν της αντιπαλότητας του Ρωμιού με το κράτος, το στενό συμφέρον της οικογένειας και της «παρέας» έχει στην συνείδησή του απόλυτο προβάδισμα, αποκτά διαστάσεις ηθικής αξίας με κύρος καθολικό. ( Στέλιος Ράμφος: Η λογική της παράνοιας )

            Το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι το πλέον συγκεντρωτικό στην ΕΕ. Από τις αποφάσεις που αφορούν σε ένα σχολείο, μόνο το φτωχό 5% λαμβάνεται από αυτό. Η τοποθέτηση εκπαιδευτικών, ο ορισμός διευθυντών, τα προγράμματα σπουδών, τα σχολικά βιβλία, η ενισχυτική διδασκαλία, όλες οι ζωτικές αποφάσεις που καθορίζουν την απόδοση μιας σχολικής μονάδας, είναι αποκλειστική αρμοδιότητα της κεντρικής διοίκησης. Οι εκπαιδευτικές κοινότητες είναι «ανώριμες» και έχουν την ανάγκη «κηδεμονίας».

            Πως θα λυθεί ο κόμπος; Ποιο στοιχείο του διπόλου πρέπει πρώτα να αναβαθμιστεί. Να περιμένουμε την ωρίμανση της κοινωνίας ή να κοντύνουμε το μπόι του κηδεμόνα; Το αυγό του Κολόμβου στην εκπαίδευση!

            Η έξοδος από την κρίση δεν μπορεί να έρθει με την κοινωνία προσκολλημένη στην παιδική ηλικία. Οι άνθρωποι στη χώρα δεν αισθάνονται πολίτες που είναι συνυπεύθυνοι (καθένας στο μέτρο που του αναλογεί) για την πορεία των πραγμάτων, αποποιούνται τις ατομικές τους ευθύνες και τις μεταθέτουν στο κράτος, ταυτόχρονα όμως το εξαπατούν συστηματικά ή κηρύσσουν «ανυπακοή». Το φαινόμενο δεν είναι παράδοξο, είναι τυπική συμπεριφορά της κοινωνίας που δεν έχει ενηλικιωθεί. Η «ανώριμη κοινωνία» και το «κράτος κηδεμόνας» είναι ένα δίπολο στο οποίο ο ένας πόλος προϋποθέτει τον άλλο.

            Η έξοδος από την κρίση δεν μπορεί να έρθει χωρίς η κοινωνία να εμπιστευτεί (και) τις ατομικές ικανότητες των ανθρώπων που την συναποτελούν οι οποίοι πρέπει επιστρατεύσουν την  δημιουργικότητα και τον δυναμισμό που επιδεικνύουν στο ανοιχτό πέλαγος, όταν βρεθούν εκτός προστασίας. Να παραδειγματιστούν από πού γίνεται δεκαετίες τώρα, από όσους έκαναν το άλμα και βρέθηκαν έξω από τα γεωγραφικά μας όρια.

            Για να γυρίσουμε σελίδα και από χώρα υπό κηδεμονία, να γίνουμε κάποια στιγμή μια κανονική πολιτεία, πρέπει να σκεφτούμε με ποιον τρόπο θα εμφυσήσουμε στους νέους (κυρίως) ανθρώπους την εμπιστοσύνη στις δημιουργικές τους ικανότητες.

            Η χειραφέτηση των (νέων) πολιτών αποτελεί πρωτίστως σκοπό και έργο Παιδείας, καθήκον και αποστολή του εκπαιδευτικού συστήματος. το οποίο όμως για να ανταποκριθεί το στο καθήκον πρέπει και αυτό το ίδιο να ξεφύγει από το καθεστώς ανωριμότητας. Ο εκπαιδευτικός δεν μπορεί να απελευθερώσει τους μαθητές από την «παιδική ανευθυνότητα» εάν αυτός μένει κολλημένος σε αυτήν.

            Η χειραφέτηση των εκπαιδευτικών (συλλογικών δομών και προσώπων) πρέπει να είναι το αντικείμενο μακράς πνοής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Αυτή η μεταρρύθμιση θα είναι  μεγάλη συμβολή στον μετασχηματισμό της κοινωνίας των πελατών σε κοινωνία πολιτών.

            Κεντρικό ρόλο στην δομική αυτή μεταρρύθμιση δεν μπορεί παρά να έχει η προαγωγή των σχολείων από άβουλα μορφώματα σε «σκεπτόμενους» οργανισμούς. Οι σχολικές μονάδες αποστερούνται από ζωτικής σημασίας αρμοδιότητες (ευθύνες) , που χωρίς αυτές ακυρώνονται οι λανθάνουσες δυνατότητες του ανθρώπινου εκπαιδευτικού κεφαλαίου. Οι εκπαιδευτικοί βυθίζονται στο τέλμα της μετριοκρατίας ισορροπώντας στο χαμηλότερο επίπεδο ενέργειας, στο οποίο ή γραφειοκρατία υποτίθεται ότι σχεδιάζει και οι σχολικές μονάδες υποτίθεται ότι υλοποιούν. Αυτή η αδιαφοροποίητη μάζα των χιλιάδων δασκάλων, με την τεράστια αδράνεια που παρουσιάζει, ακριβώς επειδή είναι ασπόνδυλη,  είναι η αιτία ( μεταξύ άλλων) για την αποτυχία όσων εκσυγχρονιστικών προσπαθειών επιχειρήθηκαν. Ένα τεράστιο «στομάχι» τα όξινα υγρά του οποίου «χωνεύουν» κάθε απόπειρα αλλαγής. Είναι ο λόγος για τον οποίο «Οι καλές ιδέες πεθαίνουν νέες στο δημόσιο σχολείο».

            Το κράτος παρέχει χωρίς προϋποθέσεις, σε τελική ανάλυση, την πλήρη κάλυψη του οικονομικού κόστους για την λειτουργία της μονάδας περίπου με τον ίδιο τρόπο που στα πλαίσια της οικογένειας όλα τα ανήλικα τέκνα απολαμβάνουν απεριόριστη και χωρίς προϋποθέσεις προστασία.

            Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν έχουν αναπτυχθεί αξιόπιστα εργαλεία αξιολόγησης του παραγόμενου έργου. Απλώς είναι αχρείαστα! Ποιο νόημα θα είχε αυτή σε ένα καθεστώς όπου η γραφειοκρατία αποφασίζει για όλα «πριν από αυτούς για αυτούς».

            Σε μέρες κρίσης όμως το «σύστημα» αντιλαμβάνεται ότι κάτι πρέπει να γίνει, έτσι για ξεκάρφωμα. Ποια είναι η λύση; Παλιά μου τέχνη κόσκινο. Εσωτερική αξιολόγηση από την ιεραρχία του υπουργείου. Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει. Η εσωτερική-ιεραρχική αξιολόγηση βγάζει από το κάδρο δομές και μηχανισμούς που αποτελούν την μέση και την κορυφή της εκπαιδευτικής πυραμίδας. Ο φακός της αξιολόγησης εστιάζεται στις ατομικές επιδόσεις ενός εκάστου εκπαιδευτικού. Όμως ακόμα και στο ποδόσφαιρο έχουν κατανοήσει ότι η ομάδα παίζει μπάλα όταν έχει καλούς παίχτες, καλό προπονητή, καλή διοίκηση και υγιές περιβάλλον.

            Το σύστημα αξιολόγησης πρέπει να συνοδεύεται και από εξωτερική, αντικειμενικού τύπου αξιολόγηση,  που θα μετρήσει, εκτός από την ατομική επίδοση του εκπαιδευτικού και όλους τους παράγοντες που μεταμορφώνουν, ένα διακριτό πλήθος μονάδων σε  ομάδα. Η εξωτερική μέτρηση του μαθησιακού αποτελέσματος  θα αποκαλύψει τις εγγενείς ανεπάρκειες του σχολικού μοντέλου που ακολουθούμε.

            Τα όργανα διοίκησης του σχολείου επιλέγονται από την γραφειοκρατία με κομματικό-πελατειακά κριτήρια. Ικανοί εκπαιδευτικοί προτιμούν την τάξη από το ρόλο του Δ/ντή χωρίς αρμοδιότητες. Τα αποτελέσματα είναι κατά κανόνα κάτω του μετρίου. Αλλά και στις περιπτώσεις ( που υπάρχουν αρκετές) στις οποίες επιλέγονται ικανά στελέχη στις διευθυντικές θέσεις του σχολείου, ποιες δυνατότητες έχουν να επηρεάσουν δραστικά την σχολική ποιότητα; Όλες οι κρίσιμες αρμοδιότητες οι οποίες καθορίζουν την αποτελεσματική και ποιοτική λειτουργία του σχολείου ανήκουν στην κεντρική διοίκηση. Οι δ/ντες των σχολείων είναι ένα απλό γρανάζι.

            Στο σημερινό σχολείο, δάσκαλοι και καθηγητές τοποθετούνται με οργανικές θέσεις «από τα πάνω». Από την στιγμή που κλείδωσαν οι οργανικές θέσεις, τίποτε δεν μπορεί να αλλάξει. Η αναγκαία αυτή δικλείδα ασφαλείας για την προστασία των υπαλλήλων από τυχόν αυθαιρεσίες της διοίκησης, μετατρέπεται σε βραχνά στασιμότητας και ακαμψίας για τις σχολικές μονάδες. Τα κίνητρα επαγγελματικής βελτίωσης υποχωρούν στην αίσθηση της ασάλευτης μονιμότητας και συν τω χρόνω ο μοναδικός στόχος που απομένει είναι η συνταξιοδότηση και το εφάπαξ.

            Σε ένα νέο τοπίο, η διοίκηση της σχολικής μονάδας πρέπει να έχει λόγο στην διαμόρφωση του «ρόστερ της ομάδας. Να ελευθερώνει θέσεις και να κάνει μεταγραφές. Να φέρνει  ομάδα νέους ελπιδοφόρους παίκτες από τις ακαδημίες.

            Ο περιορισμός των οργανικών θέσεων σε ένα εύλογο ποσοστό των αναγκαίων θέσεων εργασίας στο κάθε σχολείο και η καθιέρωση της κινητικότητας μεταξύ των σχολικών μονάδων θα έδινε ώθηση στο εκπαιδευτικό έργο της μονάδας. Επιπλέον σημαντικότερη ώθηση θα έδινε η δυνατότητα πρόσληψης συμβασιούχων εκπαιδευτικών για την κάλυψη των υπόλοιπων θέσεων, αυτών δηλαδή που δεν καλύπτουν οι μόνιμοι. Οι προσλήψεις αυτές θα αντλούνται από τους καταλόγους πιστοποιημένων από την πολιτεία και με ικανή προϋπηρεσία εκπαιδευτικών, από την φυσική δεξαμενή αυτών των συμβασιούχων που κέρδισαν την παρουσία τους στις τάξεις με μόχθο και ικανότητα. Η αναζήτηση μεθόδου επιλογής επιστημόνων που έχουν το χάρισμα του εκπαιδευτικού, ίσως βρει μια πειστική απάντηση, Τα χρόνια προϋπηρεσίας, κερδισμένα και όχι χαρισμένα, είναι το ασφαλέστερο κριτήριο.

Παράπλευρη απώλεια, καθόλου ασήμαντη, είναι ότι ένας ολόκληρος μηχανισμός που υλοποιεί τις αποσπάσεις, μεταθέσεις και προσλήψεις, με τα γνωστά κριτήρια, θα έβγαινε στην διαθεσιμότητα ως άχρηστος και επιβλαβής

            Ο κατάλογος των ζωτικών εξουσιών που πρέπει να αποδοθούν  στις σχολικές μονάδες δεν εξαντλείται με τα ζητήματα του προσωπικού, του «ρόστερ» της ομάδας. Το ευέλικτο πρόγραμμα σπουδών, η διασύνδεση με την τοπική οικονομία στα πλαίσια του επαγγελματικού προσανατολισμού και η επιλογή σχολικών βιβλίων είναι τομείς στους οποίους ένα σχολείο πρέπει να έχει βαθμούς ελευθερίας. Η ανάθεση όμως, τόσο σημαντικών και ευαίσθητων ευθυνών στις διοικήσεις των σχολείων, εκ των πραγμάτων οφείλει να συνοδεύεται από ασφαλιστικές δικλείδες.  Οι μετρήσιμοι δείκτες του μαθησιακού αποτελέσματος μπορούν να είναι η αντικειμενική βάση για την αυτοαξιολόγηση των σχολείων και την υιοθέτηση στόχων βελτίωσης των επιδόσεών τους. Σε αυτή την βάση τα όργανα διοίκησης πρέπει να επιλέγονται με εντολή υλοποίησης των στόχων και να ανακαλούνται όταν αυτό δεν επιτυγχάνεται.             Τέλος, τα σχολεία και η λειτουργία τους δεν μπορούν να αφήνουν απέξω τον κοινωνικό έλεγχο. Αυτό επιβάλλει την συμμετοχή εξωτερικών μελών στα όργανα διοίκησης. Να υιοθετηθεί δηλαδή ένα το μοντέλο ανάλογο με αυτό που νομοθετήθηκε στα ΑΕΙ. Ο σύλλογος των διδασκόντων να επιλέγει  Συμβούλιο Διοίκησης στο οποίο θα συμμετέχουν προσωπικότητες των τοπικών κοινωνιών. Τα συμβούλια να επιλέγουν τους  διευθυντές των σχολικών μονάδων μεταξύ πιστοποιημένων υποψηφίων.

            Ως συμπέρασμα θα διατυπώσουμε την άποψη ότι το «αυγό του Κολόμβου» στην εκπαίδευση, το ερώτημα δηλαδή περί του τι προηγείται, η «ωρίμανση» της εκπαιδευτικής κοινότητας ή ο περιορισμός της ασφυκτικής κρατικής «κηδεμονίας», η απάντηση είναι απλή. Οι αλλαγές γίνονται ταυτόχρονα! Στις σχολικές κοινότητες πρέπει να αποδοθούν κρίσιμες ευθύνες και ο κρατικός μηχανισμός να αναλάβει τον σχεδιασμό, την υποστήριξη και την εποπτεία.